Pan Jezus nakazał swoim uczniom nauczanie wszystkich narodów oraz zlecił udzielanie chrztu tym, którzy przyjmują wiarę. Początki Kościoła związane są z działalnością misyjną apostołów i ich następców. Środowiska kulturowe, w których przyszło im ewangelizować, stawały się punktem wyjścia do realizacji nakazu Pana Jezusa. Ten „młody Kościół” musiał się spotkać z kulturą judaizmu, hellenizmu, Cesarstwa Rzymskiego, a w końcu dotrzeć do kultury galijsko-germańskiej. Nowe wyzwania niosły ze sobą wyprawy misyjne na Daleki Wschód, zmiany geopolityczne ówczesnego świata oraz odkrycie Ameryki i jej chrystianizacja. Spotkanie orędzia Jezusa z innymi kulturami owocowało coraz szerszą rzeszą Jego wyznawców, ale jednocześnie pojawiali się przeciwnicy, przez co głoszenie Dobrej Nowiny nabrało bardziej wyrazistych zasad włączanych do doktryny Kościoła. Kwestię wcielania Ewangelii w różne kultury i wprowadzania odmiennych kulturowo narodów do wspólnoty Kościoła podjął w encyklice Redemptoris missio, poświęconej działalności misyjnej Kościoła, Jan Paweł II. Encyklika misyjna to przekaz rozumienia inkulturacji przez Jana Pawła II.

 

Inkulturacja Kościoła w kultury narodów

 

Jan Paweł II wskazuje, iż Kościół, prowadząc działalność misyjną wśród narodów, spotyka różne kultury i zostaje wciągnięty w proces inkulturacji^[1]. Proces ten jest charakterystyczny dla całej jego drogi dziejowej^[2]. Włączanie Kościoła w kultury narodów wymaga długiego czasu i „oznacza wewnętrzne przekształcenie autentycznych wartości kulturowych przez ich integrację w chrześcijaństwie i zakorzenienie chrześcijaństwa w różnych kulturach”. Możemy mówić o inkulturacji ad extra i ad intra. Pierwsza wskazuje na wpływ, jaki wywiera ewangelizacja na kulturę ludzi, którzy przyjmują Ewangelię, druga – na wpływ ewangelizacji w życie Kościoła i jest wynikiem obecności Kościoła w obrębie nowej kultury. Inkulturacja odnosi się do istotnej obecności chrześcijańskiego doświadczenia w kulturze ludzi, wśród których Kościół zapuszcza korzenie. Ta jedyna w swoim rodzaju obecność realizuje się w procesie dialogu, w którym wspólnota chrześcijańska przyjmuje wartości ludzi miejscowych, rozwija je w sensie prawdziwie chrześcijańskim i wprowadza do bardziej uniwersalnej komunii. Proces ten wyraża przesłanie i rzeczywistość, której znakiem obecności jest Kościół^[3].

Ewangelizowanie nie oznacza burzenia zastanych wartości, eliminowania ich czy zastępowania nowymi elementami, lecz jest procesem oczyszczania kultury z błędów i zła. Ewangelizacja uzupełnia i udoskonala zastane kultury wartościami chrześcijańskimi. Poprzez inkulturację – wskazuje Papież – Kościół wciela Ewangelię w różne kultury i jednocześnie wprowadza narody z ich kulturami do swej wspólnoty, przekazując im własne wartości. Przyjmuje wszystko to, co w danych kulturach jest dobre, i równocześnie odnawia je od wewnątrz. Ze swej strony przez inkulturację Kościół staje się bardziej zrozumiałym znakiem tego, czym jest, i coraz odpowiedniejszym narzędziem misji.

 

Łączność między sobą i całym Kościołem

 

Jan Paweł II pisze, że wspólnoty kościelne, które się dopiero rozwijają, natchnione przez Ewangelię, będą mogły wyrażać stopniowo własne doświadczenie chrześcijańskie oryginalnymi sposobami i formami, zgodnymi z własnymi tradycjami kulturowymi, zawsze jednak w zgodności z obiektywnymi wymogami samej wiary. Misjonarze pochodzący z innych Kościołów i krajów – podkreśla Papież – winni włączyć się w świat społeczno-kulturowy tych, do których zostali posłani, jednocześnie przezwyciężając uwarunkowania środowiskowe swego pochodzenia. Tak więc winni nauczyć się języka regionu, w którym pracują, poznać najbardziej znamienne przejawy tamtejszej kultury, odkrywać jej wartości w bezpośrednim doświadczeniu. Jedynie misjonarze z odpowiednią wiedzą i przygotowaniem mogą nieść ludom w sposób wiarygodny i owocny poznanie ukrytej tajemnicy (por. Rz 16, 25-27; Ef 3,5). Nie chodzi tu oczywiście o zaparcie się własnej tożsamości kulturowej, ale o zrozumienie, docenienie, popieranie i ewangelizowanie kultury środowiska, w którym działają, a zatem o to, by byli w stanie nawiązać rzeczywisty kontakt z tamtejszymi ludźmi, przyjmując styl życia będący znakiem ewangelicznego świadectwa i solidarności. Inkulturacja w katolickiej perspektywie nie jest spotkaniem między Ewangelią ,,czystą” a określoną kulturą, ale raczej dialogiem kultur. Ewangelia jest ciągle żywa w kulturach i poprzez nie.

 

Jedna Ewangelia i jeden Kościół powszechny

 

W encyklice Jan Paweł II wskazuje, że ,,w orędziu ewangelicznym Kościół daje siłę, która wyzwala i tworzy postęp właśnie dlatego, że prowadzi do nawrócenia serca i umysłu, do uznania godności każdej osoby, usposabia do solidarności, zaangażowania w posługę braciom, włącza człowieka w Boży plan, którym jest budowanie Królestwa pokoju i sprawiedliwości już w tym życiu. Jest to biblijna perspektywa »nowego nieba i nowej ziemi« (por. Iz 65,17; 2 P 3,13; Ap 21,1), która wprowadziła w historię bodziec i cel dla postępu ludzkości. Rozwój człowieka pochodzi od Boga, od wzoru, którym jest Jezus, Człowiek Bóg, i winien prowadzić do Boga”.

Encyklika misyjna podaje, że procesem inkulturacji należy kierować i pobudzać go, ale nie przyspieszać, by nie powodować u chrześcijan reakcji negatywnych. Winien on być wyrazem życia wspólnotowego, to znaczy dojrzewać w łonie wspólnoty, a nie być wyłącznie owocem uczonych badań, a ochrona wartości tradycyjnych jest konsekwencją wiary dojrzałej. Różnorodność przejawów życia i orędzia chrześcijańskiego jest bogatym wyrazem jedności Kościoła w perspektywie jego posłannictwa we współczesnym świecie. Pewna różnorodność w obyczajach i zwyczajach wcale nie stoi na przeszkodzie jedności Kościoła, ale przydaje mu blasku i wiele wnosi do spełnienia jego posłannictwa^[4]. Czyny i słowa objawione przez Boga, zapisane w Piśmie Świętym i wyjaśniane przez Ojców oraz Magisterium Kościoła, powinno się na nowo rozpatrywać w świetle tradycji Kościoła powszechnego. W ten sposób jaśniej dostrzeże się, jakimi drogami, uwzględniając filozofię i mądrość ludów, może wiara szukać zrozumienia^[5].

Ojciec Święty pisze, że Kościół, który przechodził różne doświadczenia, kontynuuje swą misję ewangelizacyjną z takim samym dynamizmem jak w pierwszych wiekach, a Królestwo Boże nadal rozwija się i rozszerza. Jest świadom trudności, jakie stoją na jego historycznej drodze. Wierzy jednak głęboko w moc Ducha Świętego, który otwiera serca na Ewangelię i kieruje jego misją. To Duch Święty bowiem przyciąga do Chrystusa każdego człowieka, każdą kulturę i każdy lud, szanując ich wolność oraz rytm rozwoju i prowadząc łagodnie ku Prawdzie, dlatego to, co ludzkim mniemaniu mogłoby się jawić jako proces powolny, natrafiający na liczne przeszkody, w rzeczywistości jest sposobem działania Boga. To przekonanie podtrzymuje i umacnia nadzieję uczniów Chrystusa, poczynając od pasterzy i misjonarzy, że ich praca nie jest daremna. Nadzieja ta znajduje potwierdzenie w perspektywie eschatologicznej, która stanowi podstawę ewangelizacyjnego dzieła Kościoła pielgrzymującego na ziemi aż do końca czasów.

 

 

Podsumowanie

 

Inkulturacja w świetle encykliki Jana Pawła II Redemptoris missio to proces, który trwa w rzeczywistości Kościoła misyjnego, będącego w ciągłym rozwoju. Można w tym procesie wskazać trzy zasadnicze elementy: kulturę miejscowej wspólnoty, głoszenie Ewangelii oraz misjonarza, który zwiastuje Dobrą Nowinę. Inkulturacja jest procesem twórczej wymiany – Kościół daje, ale i sam się wzbogaca w nowe formy przekazu Słowa Bożego, co czyni go „młodym” i w ciągłej odnowie. Jedną z charakterystycznych cech pontyfikatu papieża Polaka był prowadzony przez niego dialog z wyznawcami różnych religii. To on staje się fundamentem prawdziwego pokoju i sprawiedliwości w społeczeństwach. W procesie inkulturacji dialog ma ogromny wpływ na powodzenie lub zaprzestanie dzieła misyjnego. Proces ten wymaga odwagi ze strony wspólnoty i nade wszytko misjonarza, który często jest utożsamiany z wizerunkiem Pana Boga przez niego głoszonego.

 

ks. Daniel Koryciński